جریان‌شناسی تدوین و نشر حدیث در روزگار صفویان

پس از چند قرن رکود در فعالیتهای حدیثی، مجدداً در عصر صفوی بستر شکوفایی علوم حدیث فراهم شد و چند موج بزرگ اهتمام به حدیث در جهان تشیع برخاست که در قیاس با ادوار تاریخی پیشین، صرفاً با دوره صاحبان کتب اربعه قابل سنجش است. علمای شیعه در این دوره، متأثر از شرایط جامعه شناسی و علمی جدید، به شرح نویسی بر متون کهن روایی، تدوین آثار جامع حدیثی، تألیف تفاسیر اثری و ترجمه احادیث معصومان(ع) سخت اهتمام نشان دادند که آثار آن در قالب یک جریان عظیم علمی و فرهنگی ظاهر گردید و در نتیجه گفتمان حدیثی در سطحی گسترده حاکم شد و آثار متعددی در حوزه حدیث و علوم آن به رشته تحریر و تألیف درآمد. در یک نگاه و برایند کلی می توان زمینه ها و عوامل مؤثر در ظهور این جریان را در این عناوین ملاحظه کرد: مقابله با عثمانیان و پاسخگویی به شبهات ضد شیعی –اسلامی، حضور علمای شیعه در دربار صفوی و تصدی بعضی مقامات دولتی، ظهور اخباریگری و چالش میان گرایشهای گوناگون فکری، احساس نیاز عالمان شیعه به بسط معارف اهل بیت(ع) به زبان فارسی و گسترش زبان عربی در این دوره و پاره ای عناوین دیگر. از سوی دیگر، حاکمیت گفتمان حدیثی و اهتمام به تدوین و نشر حدیث در برهه ای نسبتاً طولانی توانست نتایج و دستاوردهای درخور نگرشی به دنبال بیاورد که مهمترین آنها در پیوند با علوم دینی عبارتند از: کمک به برپایی نهضت علمی در عرصه های گوناگون، باز خوانی جوانب مختلف میراث حدیثی پیشینیان در چارچوب آثار متعدد تألیفی و ترجمه شده و سرانجام تدوین جوامع ثانویه حدیثی شیعه. در هر صورت، بازکاوی مهمترین زمینه ها و پیامد پیدایش گفتمان حدیثی و جریان گرایش و اهتمام به حدیث و تدوین و نشر آن در روزگار صفویان، موضوع این نوشتار است که از جوانب گوناگون مورد کندوکاو قرار گرفته است.